رئیس اتحادیه انجمن‌های علمي گروه حقوق ایران در جلسه افتتاحیه همایش حقوق شهروندی و گفتمان انقلاب اسلامی که در وزارت دادگستری برگزار شد، ضمن خیر مقدم به حضار و تبیین اهداف برگزاری این همایش به ایراد سخنرانی پرداخت.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزارت دادگستری، محمود عباسی، معاون حقوق بشر و امور بین الملل وزیر دادگستری در جلسه افتتاحیه همایش حقوق شهروندی و گفتمان انقلاب اسلامی که در وزارت دادگستری برگزار شد، ضمن خیر مقدم به حضار و تبیین اهداف برگزاری این همایش به ایراد سخنرانی پرداخت.
وی به عنوان دبیر علمی همایش در سخنانی به تشریح اهداف و ویژگی های حقوق شهروندی و گفتمان انقلاب اسلامی پرداخت و گفت:

·         حقوق شهروندی را حقوق بشری می­دانند که در درون یک کشور و به واسطه به رسمیت شناخته شدن از سوی قانونگذار قانونی تلقی می­شود. بنابراین حقوق شهروندی زمانی مجال بروز می­یابد که حقوق بشر می­خواهد در چارچوب یک جامعه مدنی با در نظر گرفتن اولویت­های زندگی اجتماعی از جمله مصالح عمومی، منافع عمومی، اخلاق عمومی، امنیت عمومی، بهداشت عمومی و ... در قلمرو حکومتی خاص، در سرزمینی معیّن و در مورد مردمانی مشخص شکل قانونی و اجرایی به خود بگیرد.

·         نظر به آن که اولویت­های مؤثر در حقوق شهروندی دارای خصیصه ملی است، لازم است نه بر اساس اندیشه­های وارداتی و نه به موجب رویکردی ترجمه­ای و تقلیدی که با ابتناء بر ارزش­های بومی و به موجب رویکردی تحقیقی در دستور کار قرار گیرد. عنایت به این ضرورت هنگامی اهمیت فائقه
می­یابد که از عمق و غنای فرهنگ اسلامی ـ ایرانی در حوزه حقوق شهروندی آگاهی یافته و این میراث عظیم را در تدوین و توسعه حقوق شهروندی لحاظ نماییم.

·         به موجب حقوق بشر در اندیشه و فرهنگ غربی ـ که اسناد بین­المللی حقوق بشر هم تا اندازه زیادی ملهم از آن بوده است ـ صرفاً کرامت ذاتی انسان است که منشأ اثر واقع می­شود و سایر شئون بشری از دین و مذهب و جنسیت گرفته تا ملیت و رنگ و نژاد و زبان همه در مواجهه با حقوق بشر حل و بلکه منحل می­شوند. این در حالی است که در فرهنگ بارور اسلامی ـ ایرانی، همه شئون بشری از یکدیگر تأثیرپذیر و بر یکدیگر تأثیرگذارند؛ در این بینش یکی از منابع پویا و زاینده حقوق بشر مذهب است. در این زمینه نمونه­هایی عینی و ملموس از عنایت ویژه این فرهنگ به حقوق بشر و شهروندی
موجود است:

1ـ آیه 70 از سوره مبارکه اسراء «و لقد کرمنا بنی ادم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات وفضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا» که صراحتا توجه به کرامت ذاتی در اسلام است؛

2ـ آیه شریفه دیگر آیه 13 از سوره مبارکه حجرات است که می­فرماید «یا أیُّهَا النّاسُ إِنَّا خَلَقناکُم مَن ذَکَرٍ وَ أُنثَی وَ جَعَنَاکُم شُعُوباً وقَبَائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَاللّهِ أَتقَاکُم». این آیه نشانه عنایت اسلام به نوع دیگری از کرامت است که در حقوق بشر غربی از آن خبری نیست و آن کرامت اکتسابی یا ارزشی است؛ کرامتی که ناشی از گام نهادن در مسیر انسانیت و ارزش­های انسانی است؛

3ـ حضرت امیر علیه­السلام در نامه­ معروف خویش خطاب به مالک اشتر می­فرماید: «بدان ای مالک که مردم بر دو دسته­اند: یا با تو در دین برادرند یا در انسانیت برابر». ایشان با این تعبیر حتی غیرمسلمانان جامعه را که از پیروان ادیان و مذاهب گوناگون بودند برخوردار از حقوق شهروندی و مستحق احساس امنیت
می­دانند. این موضوع گویای آن است که وقتی اقلیت­ها در جامعه اسلامی از حقوق شهروندی برخوردارند، به طریق اولی شهروندان و اتباع جامعه اسلامی را باید از حقوق مزبور بهره­مند دانست؛

4ـ شیخ ابولحسن خرقانی جمله معروفی دارد که «هر که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید چه آنکس که به درگاه باریتعالی به جان ارزد البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد». این تعبیر نشان از اوج و اعتلای مفهوم حقوق بشر در عرفان اسلامی و فرهنگ ایرانی دارد؛

·         ویژگی­های گفتمان انقلاب اسلامی :

1ـ انقلاب اسلامی بر پایه عدم امکان تفکیک دین از سیاست شکل گرفته و قوام یافته است و از این رو
منبع ایدئولوژیک آن مذهب است. ویژگی این انقلاب به تصریح مقدمه قانون اساسی مکتبی و
مذهبی بودن آن است؛

2ـ مشارکت و نقش مردم از ضروریات آن بوده است و از این رو در قالب جمهوری اسلامی سازماندهی شده است. اراده سیاسی و مشارکت مردم در ادوار مختلف انتخابات نیز مجدداً جریان می­یابد؛

3ـ بر مبنای ارزش­ها و باورهای جامعه اسلامی ایران و اقتضائات فرهنگ اسلامی شکل گرفته است و چون اسلام قائل به جامعه­ای یگانه و فرهنگی یگانه برای عموم انسان­ها است، قابلیت جهانشمولی دارد؛

4ـ تأکید بر اعتدال­گرایی و قانونمداری در برنامه­ریزی و اقدام دارد؛ امری که هم در بیانات امام راحل و مقام معظم رهبری تصریح شده و هم در آموزه­های اسلامی پیش­ روی امت قرار گرفته است؛ اساساً
«امت وسط» خصوصیت جامعه‌ی اسلامی است؛ «و كذلك جعلناكم امّة وسطا لتكونوا شهداء علی النّاس و یكون الرّسول علیكم شهیدا»؛

5ـ تأکید بر استکبارستیزی داشته و در این راستا نه تنها حمایت از منافع ملی، بلکه حمایت از مستضعفین در مقابل مستکبرین را در خارج از کشور نیز فراهم می­کند و مبارزه را تا نجات ملل محروم و ستمدیده ادامه
می­دهد.

·        ویژگی­های حقوق شهروندی:

1ـ از جمله منابع حقوق شهروندی مذهب و فرهنگ است. از این رو حسب تعریف آن که در جامعه­ای معیّن و بر اساس باورها و نیازهای ویژه آن شکل می­گیرد، نمی­تواند فارغ از آورده­های مذهب تشیع و فرهنگ اسلام در این زمینه باشد. در نتیجه مبانی مذهبی باید از جمله درون­مایه­های اصلی آن باشد؛

2ـ حقوق شهروندی نیاز به وضع و تصویب داشته و وابسته به اراده دولت و حکومت است، اراده­ای که ملت به دولت و حکومت تفویض می­کند و اساساً مشارکت مردم از ارکان حقوق شهروندی است. در این زمینه مشارکت و نقش و جایگاه مردم به عنوان یکی از آرمان­های گفتمان انقلاب بسترساز و تسهیل کننده حقوق شهروندی است؛

3ـ گستره حقوق شهروندی ملی است و از جامعه­ای به جامعه دیگر متغیر است، هر چند حقوق بشر به عنوان مبنای آن جهانشمول و جهان­وطن است؛ به واقع جنبه­های حقوق بشری در حقوق شهروندی جامعه
اسلامی ایرانی که هسته مرکزی این حقوق را تشکیل می­دهد و حقوق بشر اسلامی نیز نامیده می­شود،
می­تواند در زمره آرمان­های جهانشمول گفتمان انقلاب به شمار رود؛

4ـ حقوق شهروندی ناظر به زیست اجتماعی انسان است، یعنی انسانی که از مرحله طبیعی گذشته و با گذار به زندگی مدنی قانونمند شده است؛ اساساً گفتمان انقلاب اسلامی نیز ناظر به اجرای منویات اسلامی در سطح جامعه و به ویژه در حوزه عمومی بوده است و از این رو جهت­گیری حقوق شهروندی در راستای گفتمان انقلاب قابل تعریف است.

5ـ حقوق شهروندی متضمن رابطه­ای وثیق میان شهروند و دولت است، رابطه­ای که گاه از آن به تابعیت تعبیر می­شود. در گفتمان انقلاب اسلامی مشابه این رابطه را می­توان میان دولت اسلامی و مسلمانان اقصی نقاط جهان برقرار نمود. اگر چه در قالب جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی، رابطه نخست برای دولت حق و تکلیف ایجاد می­کند، اما مطابق آرمان­های انقلاب که در مقدمه قانون اساسی نیز تصریح گردیده، رابطه دوم حداقل به صورت رابطه­ای معنوی قابل احراز است. شاید بتوان گفت مفهوم شهروند در گفتمان انقلاب به کلیه مسلمانان تسرّی می­یابد.

·         جمهوری اسلامی ایران در راستای گفتمان انقلاب اسلامی گام­های مؤثری در حوزه حقوق شهروندی برداشته شده است. علاوه بر قانون اساسی که فصل سوم آن با عنوان حقوق ملت مصادیقی از این حقوق را برمی­شمارد، در برخی قوانین عادی نیز توجه به حقوق شهروندی ملحوظ گردیده است؛ از جمله ماده واحده قانون احترام به آزادی­های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 15/2/1383، قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد مصوب 7/8/1390، قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر مصوب 2/2/1394 و قانون برنامه پنج­ساله پنجم توسعه (1394-1389). التفات نظام حقوقی ایران به مقوله حقوق شهروندی در ساختارهای موجود نیز بی­تأثیر نبوده و برخی دستگاه­های اجرایی در میان ارکان خود بخشی را به حقوق شهروندی اختصاص داده­اند. در چنین شرایطی که موازین قانونی به صورت پراکنده موضوع را مدنظر قرار داده و در ساختارها نیز بعضاً نهادهای موازی شکل گرفته و مرجع هماهنگ­کننده­ای تعیین نشده است، اتخاذ گام­هایی در حوزه قانونگذاری و نهادسازی ضرورت داشته و علاوه بر آن به منظور ارتقاء آگاهی­های عمومی و تجهیز دست­اندرکاران به دانش لازم در این زمینه، آموزش حقوق شهروندی نیز اولویت خواهد داشت.

·         در نتیجه ضروری است در راستای احیای حقوق شهروندی سازوکارهای عملیاتی نوینی تدبیر شود. همایش­هایی از این دست می­تواند منجر به ارائه راهکارهایی جهت نیل به این مهم در چارچوب گفتمان، آرمان­ها و ارزش­های انقلاب اسلامی باشد. 

·         هدف از برگزاری از این همایش – تعاطی افکار و آراء و ارائه چارچوبی مناسب به منظور بسط و گسترش حقوق شهروندی در پرتو گفتمان انقلاب

اسلامی است.

روابط عمومی اتحادیه انجمن های علمی گروه حقوق ایران